समाजहितासाठी समर्पित एक आदर्श व्यक्तिमत्त्व
गोंदिया जिल्ह्यातील सुपुत्र, शिक्षणतज्ज्ञ, सहकार चळवळीचे प्रणेते आणि तत्त्वनिष्ठ राजकारणी श्रद्धेय लक्ष्मणराव बिसन मानकर गुरुजी यांच्या जयंती निमित्त त्यांना विनम्र अभिवादन..! शिक्षण, सहकार, कृषी आणि सामाजिक कार्य या क्षेत्रांत त्यांनी दिलेले भरीव योगदान आजही प्रेरणादायी आहे.
ते केवळ राजकीय व्यक्तिमत्त्व नव्हते, तर सामाजिक परिवर्तनासाठी झटणारे एक असामान्य नेता होते. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या (RSS) विचारधारेवर कार्यरत राहून त्यांनी शिक्षण, सहकार आणि कृषी क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांच्या दूरदृष्टीमुळे संपूर्ण विदर्भात सहकार आणि शिक्षण चळवळीला नवी दिशा मिळाली.
बालपण आणि शिक्षण – कष्टातून घडलेले नेतृत्व : ४ फेब्रुवारी १९२९ रोजी गोंदिया जिल्ह्यातील तुमखेडा (खुर्द) येथे एका साध्या कुटुंबात लक्ष्मणराव मानकर गुरुजी यांचा जन्म झाला. त्यांचे वडील स्व. बिसन मानकर आणि आई स्व. गोदुबाई मानकर यांच्याकडून त्यांना कष्ट, प्रामाणिकपणा आणि समाजसेवेचे संस्कार मिळाले. त्यांचे शिक्षण पुढीलप्रमाणे झाले –
१९३९ ते १९४३ – प्राथमिक शिक्षण, आमगाव
१९४३ ते १९५० – माध्यमिक शिक्षण, समर्थ विद्यालय, गोंदिया
वडिलांच्या संस्कारातून मिळालेल्या प्रेरणेने आणि शिक्षणाच्या महत्त्वाची जाणीव झाल्याने त्यांनी संपूर्ण आयुष्य समाजशिक्षण आणि सहकारासाठी समर्पित केले. १९४४ मध्ये त्यांचा विवाह फुलनबाई दखने यांच्याशी खमारी येथे पार पडला.
राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ आणि सामाजिक कार्य : लक्ष्मणराव मानकर गुरुजी यांचा संघाशी १९४३ मध्ये संपर्क आला आणि ते सक्रिय स्वयंसेवक झाले. संघाच्या तत्त्वज्ञानानुसार त्यांनी समाजकार्यासाठी झोकून दिले.
१९४८ मध्ये भूमिगत आंदोलनात सहभाग – भारताच्या स्वातंत्र्यानंतरच्या राजकीय परिस्थितीत त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.
१९५० मध्ये भवभूति शिक्षण संस्थेची स्थापना – शिक्षण क्षेत्रात मोठे योगदान दिले, ही संस्था आज हजारो विद्यार्थ्यांना शिक्षणाची संधी देते.
१९५१ मध्ये RSS गोंदिया तालुका कार्यवाह म्हणून जबाबदारी स्वीकारली – संघटनेत त्यांनी नेतृत्वगुणांचा प्रभाव दाखवला. संघाच्या माध्यमातून त्यांनी समाज प्रबोधन, सहकार, शिक्षण आणि राष्ट्रसेवा या क्षेत्रांत कार्यरत असलेल्या अनेक तरुणांना मार्गदर्शन केले.
सहकार आणि कृषी क्षेत्रातील योगदान: लक्ष्मणराव मानकर गुरुजी यांनी शेतकऱ्यांसाठी आणि ग्रामीण भागातील आर्थिक विकासासाठी सहकार चळवळ राबवली.
१९६० मध्ये सहकारी शेतकी खरेदी-विक्री समितीची स्थापना – शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य मिळावे म्हणून सहकार चळवळीला चालना दिली.
१९६४ मध्ये कृषी उत्पन्न बाजार समितीची स्थापना – शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनाचा योग्य दर मिळावा यासाठी कृषी बाजारपेठ विकसित केली.
गोंदिया जिल्ह्यात सहकार क्षेत्राचा विस्तार केला आणि शेतकऱ्यांसाठी विविध योजना सुरू केल्या.
त्यांच्या नेतृत्वाखाली सहकार चळवळीने संपूर्ण विदर्भाला दिशा दिली आणि ग्रामीण भागात शेतकऱ्यांसाठी मोठी आर्थिक मदत झाली.
तत्त्वनिष्ठ राजकीय जीवन आणि संघर्ष : लक्ष्मणराव मानकर गुरुजी संघर्षशील आणि तत्त्वनिष्ठ राजकारणाचे ज्वलंत उदाहरण होते.
१९६० – भंडारा जिल्हा संघटन मंत्री – जनसंघाच्या माध्यमातून त्यांनी संघटन कौशल्य दाखवले.
१९६७ ते १९७२ – जनसंघतर्फे महाराष्ट्र विधानसभेचे सदस्य – शेतकरी, विद्यार्थी आणि सर्वसामान्य नागरिकांच्या प्रश्नांसाठी त्यांनी सातत्याने आवाज उठवला.
१९७४ ते १९७७ – महाराष्ट्र विधान परिषद सदस्य – शिक्षण, कृषी आणि सहकार क्षेत्रात अनेक सुधारणा घडवून आणल्या.
१९७५ ते १९७७ – आणीबाणीच्या काळात कारावास – तत्कालीन सरकारच्या विरोधात उभे राहिल्यामुळे त्यांना तुरुंगवास भोगावा लागला, पण त्यांनी तत्त्वांशी तडजोड केली नाही.
१९७७ ते १९७९ – लोकसभा सदस्य, जनता पक्ष (भंडारा) – संसदेतील कार्यकाळात त्यांनी लोकहिताचे प्रश्न प्रभावीपणे मांडले आणि अनेक विकासकामे हाती घेतली.
त्यांनी कधीही सत्तेसाठी राजकारण केले नाही, तर समाजहितासाठी लढा दिला.
शिक्षण क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान :
भवभूति शिक्षण संस्थेच्या माध्यमातून ग्रामीण भागात शिक्षण संस्था स्थापन केल्या.
गरीब विद्यार्थ्यांसाठी शिष्यवृत्ती आणि मोफत शिक्षण सुविधा उपलब्ध करून दिल्या.
महिला शिक्षणासाठी विशेष योजना राबविल्या.
तत्त्वज्ञान, नीतिमत्ता आणि संस्कारक्षम शिक्षण देणाऱ्या संस्था उभारल्या.
त्यांच्या या प्रयत्नांमुळे गोंदिया जिल्ह्यात शिक्षण क्रांती घडून आली आणि हजारो विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण घेण्याची संधी मिळाली.
वारसा आणि प्रेरणा : ७ जून १९९५ रोजी त्यांनी जगाचा निरोप घेतला. पण त्यांच्या विचारांचा आणि कार्याचा वारसा आजही अनेक सामाजिक, शैक्षणिक आणि राजकीय क्षेत्रांत प्रेरणादायी ठरतो. भवभूति शिक्षण संस्थेच्या माध्यमातून त्यांचे विचार आणि मूल्ये पुढील पिढ्यांसाठी मार्गदर्शक ठरत आहेत.
मानकर गुरुजी यांच्या कार्याची शिकवण :
शिक्षण हा समाजउन्नतीचा मूलमंत्र – शिक्षण क्षेत्रात मोठे योगदान.
सहकार आणि कृषी क्षेत्रात शेतकऱ्यांसाठी कार्य – शेतकऱ्यांच्या हितासाठी सहकारी संस्था आणि कृषी उत्पन्न बाजार समितीची स्थापना.
संघर्षशील आणि तत्त्वनिष्ठ राजकारण – सत्तेसाठी नाही, तर समाजहितासाठी लढा.
संघटन कौशल्य आणि सामाजिक सेवा – RSS च्या माध्यमातून सामाजिक आणि राजकीय नेतृत्व विकसित केले.
श्रद्धांजली आणि प्रेरणा : श्रद्धेय लक्ष्मणराव मानकर गुरुजी यांनी संपूर्ण आयुष्य समाजासाठी समर्पित केले. त्यांच्या आदर्शांचा आणि विचारांचा अंगीकार करणे, हाच त्यांना खरी श्रद्धांजली ठरेल.
“कर्तृत्व हेच खरे स्मारक असते”
“
त्यांच्या जयंतीनिमित्त न्यूजप्रभात मीडिया टीम आणि भवभूति महाविद्यालयाचे माजी विद्यार्थी धनराज भगत यांच्यावतीने विनम्र अभिवादन…!!!”
(न्यूजप्रभात मीडिया च्या वतीने जयंती निमित्त उपरोक्त लेख प्रसिद्ध )

